Doğum Kontrol Yöntemleri Nelerdir ?

Doğum kontrol yöntemleri, istenmeyen gebeliklerin önlenmesi için kullanılan yöntemlerdir. Günümüzde çeşitli doğum kontrol yöntemleri ile istenmeyen gebeliklerin önüne geçile bilinmektedir. Bu yöntemler, bariyer yöntemleri, hormonal yöntemler, kalıcı yöntemler ve acil yöntemler olmak üzere dört ana kategoriye ayrılabilir.

Doğum kontrol yöntemleri nelerdir ?

Birkaç korunma yöntemi vardır :

Hormonal yöntemler

Hormonal vücut üzerinde hormonal etki yaparak gebeliği önler.

• Doğum kontrol hapları – hormon dengesini uygun hale getirerek kadın yumurtlamasını engeller. Yumurta hücrenin gelişimi engellendiği için sperm tarafından döllenme gerçekleşemez. En çok tercih edilen yöntemlerdendir. Düzenli hap kullanımı ile gebelik %99’a kadar etkili olmaktadır. Adet döneminin ilk günü alınmalı ve 21 gün düzenli kullanılmalıdır. Haplar düzenli kullanıldıktan sonra 7 gün ara verilir. Bu süreçte adet kanaması başlar. 7 gün bittikten sonra haplar yeniden 21 gün kullanılmaya devam edilir. İlaç kullanımı bu döngüyle sürekli kullanılmalıdır.
•  
• Rahim içi araçlar (Spiral) – küçük kolları olan 4 cm boyutunda plastik rahim içi araçtır. Spermin rahim içine girmesini engeller. 2 tür spiralvardır : hormonlu ve bakır türlü spiraller. Hormon içermeyen spirallerin önemli bir özelliği meme kanseri olan hastalarda kullanıla bilmesidir. Spirallerin gebelik riski %1 civarındadır. Hormonlu ilaçlar 5 yıl, bakırlı spiraller 10 yıl koruyucu etkiye sahiptir.
•  
• Korunma iğnesi – diğer koruma yöntemlerini kullanamayanlar, hap kullanımını unutanlar için uygun bir yöntemdir. Uzun süreli koruma etkisi vardır. İçindeki hormonların etkisiyle yumurtlama engellenir, rahim içi sıvıyı koyulaştırarak spermlerin geçişini engeller. Gebelik riski %1 civarındadır. Aylık ve 3 aylık kullanım şekilleri vardır. Aylık kullanılan iğneler sadece progesteron içerirken, 3 aylık kullanılan iğneler hem progesteron, hem de östrojen içermektedir. İğneler adet döneminin ilk 5 günü içerisinde kasa uygulanmaktadır.
•  
• İmplantlar – içerdiği progesteron hormonu sayesinde yumurtalığa etki ederek 3 yıl süreyle gebeliği önler. Rahim ağzında olan mukusu koyulaştırarak spermin geçişini önler. 3 yıl için 1 defa cilt altına basit bir uygulama ile yapılmaktadır. Gebelik riski %1 civarındadır.
• Doğum kontrol bandı – yumurtalamayı engeller ve rahim ağzındaki mukusu koyulaştırır. Gebelik riski %1 civarındadır. Bantlar göğüs, kol, bacak, göbek veya sırta yapıştırılır. Adet döneminin başlangıcıyla birlikte uygulanır. Haftalık olarak değiştirilmesi gerekmektedir.
•  
• Ertesi günü hapı – beklenmeyen durumlarda kullanılmaktadır. Birincil olarak tercih edilecek doğum kontrol yöntemi değildir. İlişkiden sonraki 72 saat sonrasına kadar etkilidir. Gebelik riski %20 civarındadır.

Bariyer yöntemleri

• Prezervatif (kondom) – su geçirmeyen özelliği ve dayanıklılığı sayesinde gebeliği ve cinsel yolla bulaşan hastalıkları önlemesinden dolayı sık tercih edilen doğum kontrol yöntemlerindendir. Erkeklerde kullanımı en güvenilir 2 yöntemden biridir. Gebelik riski %2’dir.
• Diyafram – rahim ağzına takılan şapkaya benzer araçtır. Hormonal yöntemlerle korunmayı istemeyen bireylerde kolaylıkla tercih edile bilecek yöntemdir. Cinsel ilişkiden 6 saat önce takılmalı ve cinsel ilişki bitiminden 8 – 24 saat sonra çıkarılmalıdır. Gebelik riski %6’dır.
• Spermisitler–sperm öldürücü yöntemdir. İlişki öncesinde fitil, krem ve jel şeklinde kullanılmaktadır. Vajinanın en derin yerine kadar uygulanmalıdır. Cinsel ilişkiden en az 2 saat sonrasına kadar duş alınmamalıdır. Gebelik riski %9’dur.

Doğal yöntemler

• Geri çekilme – erkeğin boşalma esnasında geri çekilmesi eylemidir. Gebelik riski %40’tır.
• Yumurtlama takvimi – yumurtalama dönemini hesaplayarak takvime göre gebelik riskinin yüksek olduğu dönemlerde cinsel ilişkiden uzak durulmasıdır. Gebelik riski %25’dir.

Cerrahi yöntemler

• Tubal sterilizasyon – kadınlarda Fallop tüplerinin bağlanması yöntemidir. Bu yöntem genellikle birkaç çocuğu olan ve 35 yaş üstü bireylerde tercih edilmektedir. Gebelik riski %1’dir.
• Vazektomi– erkeklerde kullanılan en güvenilir yöntemlerden ikincisidir. Testiste üretilen sperm hücrelerinin taşınmasını sağlayan yolun – ductusdeferensin bağlanması yöntemidir. Vaektomi sonrası erkeklerde boşalma sırasında gelen sıvının renk ve yoğunluğunda herhangi bir değişiklik olmaz. Bu yöntem birkaç çocuğu olan ve ileri yaşlarda olan erkek bireylerde önerilmektedir. Gebelik riski %0’a yakındır.

En iyi doğum kontrol yöntemi nedir ?

• Kadınlarda

1. Doğum kontrol hapları
2. Rahim içi araçlar

• Erkeklerde

1. Prezervatifler
2. Vazektomi

Acil yöntemler

• Acil kontrasepsiyon hapları: Korunmasız cinsel ilişkiden sonra 72 saat içinde alınan haplardır. Hormonal düzeyleri değiştirerek gebelik oluşumunu engellerler.
• Rahim içi acil kontrasepsiyon: Korunmasız cinsel ilişkiden sonra 5 gün içinde yerleştirilen, hormon içeren bir araçtır. Rahim içine yerleştirilerek spermlerin yumurta hücresine ulaşmasını engeller.

Doğum kontrol haplarının başka yararları nedir ?

• Yumurtalık ve rahim kanser oranını düşürür
• Yumurtalık kistlerini azaltır
• Ağrılı adet görmeyi azaltır
• Kanama düzensizliklerini tedavi eder, fazla kanamayı azaltır
• Meme kistlerini azaltır
• Kalın bağırsak kanser oranını düşürür

Doğum kontrol haplarını kimler kullanamaz ?

• Doğum sonrası emziren anneler - 6 hafta
• Doğum sonrası emzirmeyen anneler - 3 hafta
• İskemik kalp hastalığı olanlar
• Hipertansiyon hastalığı olanlar
• Aktif meme kanseri olanlar
• Serebrovasküler olay öyküsü olanlar
• Auralı migreni olanlar
• 20 yıldan daha uzun diyabet öyküsü olanlar
• Diyabet nedeniyle ağırlaşmaları olan hastalar
• Viral hepatiti olanlar
• Pıhtılaşma sorunu olanlar

Spirallerin (rahim içi araçlar) yan etkileri nedir ?

• Adet kanama miktarında artış
• Tekrarlayan vajinit
• Endometrit
• Dış gebelik riski (gebeliğin tüplere yerleşmesi)

Korunma iğnelerinin yan etkileri nedir ?

• Adet düzensizliği
• Adet süresinin uzaması
• Cinsel istekte azalma
• Göğüslerde hassasiyet

İmplantların yan etkisi nedir ?

• Adet düzensizliği
• Göğüs hassasiyeti
• Kilo alma
• Baş ağrısı
• Cinsel isteksizlik

Doğum kontrol bantlarının yan etkisi nedir ?

• Mide bulantısı
• Baş ağrısı
• Cinsel isteksizlik
• Göğüslerde hassasiyet
• Duygu değişimleri

Ertesi günü haplarının yan etkileri nedir ?

• Kusma
• Baş ağrısı
• Adet düzensizliği

Prezervatiflerin yan etkileri nedir ?

• Lateks alerjisi olanlarda cinsel organda kızarıklık
• Ereksiyonun psikolojik olarak önlenmesi

Diyaframların yan etkileri nedir ?

• Vajende hassasiyet
• Lateks alerjisi
• Çiftlerde hassasiyet ve konsantrasyon sorunu.

Spermisitlerin yan etkileri nedir ?

• İçerdiği kimyasal ajanlara karşı alerji
• İrritasyon
• Kızarıklık ve kaşıntı
• İdrar yolu enfeksiyonları

Vazektominin yan etkileri nedir ?

• Kanama
• Enfeksiyon
• Şişlik
• Ağrı
• Sertleşme sorunları

Doğum kontrol yöntemlerinin sağlığa zararı var mıdır?

• Daha önce dış gebelik hikayesi olanlarda spiral önerilmez, çünkü tekrar dış gebelik riski yüksek olacaktır.
• Adet kanamaları çok olan bireylerde progesteronlu spiral daha uygundur, bakırlı spiral kullanılmamalıdır.
• Aylık koruyucu iğneler meme için risk oluşturmakta ve kemik mineral yoğunluğunun azalmasına neden olmaktadır.
• Ailede damar tıkanıklıkları ve meme kanseri gibi hikayesi olanların doğum kontrol haplarını kullanması önerilmemektedir.

Doğum kontrol yönteminin seçimi

Doğum kontrol yönteminin seçimi, kişinin yaşına, sağlık durumuna, cinsel alışkanlıklarına ve kişisel tercihlerine göre yapılır. Bir doğum kontrol yöntemini seçmeden önce, bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.

Doğum kontrol yöntemlerinin etkinliği, doğru şekilde kullanılmasına bağlıdır. Her yöntemin kendine özgü kullanım talimatları vardır. Bu talimatlara uyulması, yöntemin etkinliğini artırır.

---