Kan nedir? Nelerden oluşur?

Kan hastalıkları dendiğinde çok geniş bir hastalık grubu anlaşılır. Kan, plazma (serum) ve içindeki hücrelerden oluşur. Kandeki hücreler kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri trombositlerdir. Başlıca kan hastalıkları şunlardır; 

• Anemi (kansızlık)
• Demir eksikliği anemisi
• Orak hücreli anemi (talasemi)
• Polisitemi (aşırı kırmızı kan hücresi üretimi)
• Myelofibroz
• Lösemi
• Hemofili
• İdiyopatik trombositopenik purpura (ITP)
• Von Willebrand hastalığı 
• Miyelodisplastik sendromlar
• Hemoglobinopatiler
• Multipl miyelom
• Malign lenfomalar
• Lenfoma
• Multiple miyelom 

Kan grubu, eritrositler üzerinde bulunan antijen adı verilen proteinlere göre belirlenir. Kan, kan hücrelerinden ve plazma adı verilen sıvıdan oluşur. Plazma, proteinlerden ve tuzlardan oluşan bir sıvıdır. Kan grubu, kanda bulunan antikorlar ve antijenlere göre belirlenir. Kanda, A antijenleri, B antijenleri ya da  A ve B antijenleri bulunmaktadır.

Antikorlar; plazma içinde bulunan ve vücudun savunma sistemini oluşturan proteinlerdir. Bunları düşmanla savaşan askerlere benzetebiliriz. Bu antikorlar, vücuda giren yabancı maddeyi (antijeni) tanır, bağışıklık sistemini uyarır ve onlara saldırır.

Antijenler; kırmızı kan hücrelerinin yüzeyine yapışık halde bulunan proteinden yapılı maddelerdir.  Antijenler, antikorlar tarafından tanınmaktadır.

Kan grubu, anne ve babadan geçen genler sayesinde belirlenir.

A, B, AB, O olmak üzere dört ana kan grubu vardır.

Her grup Rh pozitif veya Rh negatif olabildiğinden, toplamda sekiz farklı kan grubu sınıflandırılmıştır.

ABO kan grubu sistemi, bir kişinin kan grubunu belirlemede kullanılan bir sistemdir. Bir kişinin kan grubu, alyuvarın (kırmızı hücreleri) üzerindeki antijene göre belirlenir. Bu sisteme göre bir kişinin alyuvarlarında;

A antijeni varsa A kan grubu,

B antijeni varsa B kan grubu,

A ve B antijenleri varsa AB kan grubu,

Hiç antijen yoksa 0 kan grubu olur.

Kanın sıvı kısmı olan plazma içerisinde ya anti-A ya da anti-B antikorları vardır. Bağışıklık sistemi, alyuvarların üzerinde yapışık halde bulunan kan grubu antijenine karşı antikor oluşturur. Bu duruma göre;

Kan grubu A olanlarda anti-B antikorları,

Kan grubu B olanlarda anti-A antikorları,

Kan grubu 0 olanlarda hem anti-A hem de anti-B antikorları bulunur.  

Kan grubu AB olanlarda ise hiç antikor bulunmaz.

Rhesus (RH) sistemi, ABO sisteminden farklıdır. Kırmızı kan hücreleri üzerinde A,B,C, D ve E olmak üzere 5 ana Rh antijeni vardır.  Bunlardan en önemlisi RhD grubudur. Eğer bir kan hücresi üzerinde D antijeni varsa Rh (+) yoksa Rh (-) olarak belirtilir. A, B, AB veya O harfinden sonra RhD antijeni varsa pozitif (+), yoksa negatif (-) olarak belirtilir.

Rh (+) kanı olanlar Rh (+) veya Rh (-) kan alabilirler.

Rh (-) kanı olanlar sadece Rh (-) kan alabilirler.

Hangi kan grubu hangi kan grubuna kan verebilir? Her kişi her kişiye kan veremez. Bunun nedeni kişilerin kan gruplarının aynı olmamasıdır.  

AB pozitif kan grupları evrensel genel alıcılar olarak bilinirler çünkü kanlarının tüm antijenleri vardır ve antikor içermezler.

0 grubu, evrensel genel verici olarak tanımlanır ve kan merkezleri için en değerli kan grubudur. Antijen içermediği için her gruba güvenle verilebilir.

A grubu: A ve AB grubuna,

B grubu: B ve AB grubuna,

AB grubu: Yalnızca AB’ye verebilir

Rh faktörüne göre; Genel verici 0 Rh (-) ve Genel alıcı AB Rh (+)

Hematoloji,  kan hastalıkları tanı ve tedavisi ile ilgilenen bir tıp bilim dalıdır. Bu konuda uzman olan doktorlara hematolog denir. Hematoloji, iç hastalıkları bölümünün bir üst uzmanlık dalıdır. Yani hematoloji doktoru olmak için, ilk önce iç hastalıkları doktoru olmak gerekir. Daha sonra bir süre kan hastalıkları üzerine uzmanlık eğitimi aldıktan sonra ancak hemaloloji doktoru olunur. 

Kan hastalıklarının belirtileri şunlardır;

• Halsizlik
• Çabuk yorgunluk
• Nefes darlığı
• Çabuk üşüme
• Sarılık
• Yüzün soluk görülmesi
• Tırnaklarda kırılma 
• Zayıflama 
• Ateş
• Ayak bileğinde yaralar
• Deride kanamalar
• Eklem içine kanama
• Lenf bezlerinde büyüme 
• Dalak büyümesi
• Karaciğer büyümesi
• Safra kesesi taşları
• Gut hastalığı
• Parmaklarda kızarıklık ve ağrı
• Diş eti şişmesi
• Dilin üzerinde yaralar 
• Damarlarda pıhtılaşma

Anne ve babanın kanu grubuna göre kan uyuşmazlığı denilen durum görülebilir. Aslında kan uyuşmazlığı kan grubu ile ilgili değil, kan hücresindeki Rh faktörü ile ilgilidir. Buna göre sadece kadının Rh negatif, erkeğin ise Rh pozitif olduğu durumlarda kan uyuşmazlığı görülebilir. 

• Kadın Rh (-), erkek Rh (+) ise uyuşmazlık oluşabilir.
• Kadın Rh (+), erkek Rh (-) ise uyuşmazlık yoktur.
• Kadın Rh (-), erkek Rh (-) ise uyuşmazlık yoktur.
• Kadın Rh (+), erkek Rh (+) ise uyuşmazlık yoktur.

Kan uyuşmazlığının bilinmesi, gebelik öncesinde ya da gebeliğin başlangıcında bazı tedbirlerin alınması ile ortaya çıkabilecek olumsuz durumları önler. 

Retroperitoneal hematom, karın boşluğunun arkasında bulunan ve retroperiton adı verilen bölgede kan toplanmasıdır. Karın boşluğu periton denilen ince bir zar ile çevrilidir. Bu periton tabakasının arkasında kalan boşluk, tıpta retroperitoneal bölge olarak bilinir. Bu bölgede bulunan organların ya da damarların zedelenmesine bağlı olarak retroperitoneal hematom görülür. Daha çok trafik kazaları, ateşli silah yaralanları, kesici delici alet yaralanmları ya da düşmeler sonucu oluşur. Bazen retroperitoneal hematomlar, hayatı tehdit eden düzeyde ciddi olabilir ve acil tıbbi müdahale gerektiir. 

İTP hastalığı kan hücrelerinden biri olan trombositler ile ilgili bir hastalıktır. İTP, açılımı immün trombositopenik purpura olan bir kan hastalığıdır.  Bu hastalık, trombositlerin normalden daha az üretilmesi veya dalak tarafından parçalanması sonucu oluşan bir hastalıktır. Trombositler, kanın pıhtılaşmasında önemli rol oynayan hücrelerdir. İTP'de trombosit sayısı az olduğu için kanama riski de artar.

İTP hastalığının nedeni tam olarak bilinmez. Ancak, bazı risk faktörleri vardır. Bunlar:

• Viral enfeksiyonlar
• Bağışıklık sistemi bozuklukları
• Kanser
• İlaçlar
• Hamilelik
• Doğum kontrol hapları
• Radyoterapi
• Kemoterapi

İTP'nin belirtileri, trombosit sayısının azalma derecesine bağlı olarak değişir. Bu azalma hafif ise, hiçbir belirti olmayabilir. Azalma çok fazla ise aşağıdaki belirtiler görülebilir:

• Ciltte küçük kırmızı lekeler (peteşi)
• Burun kanaması
• Diş eti kanaması
• Adet kanamasının artması
• Mide ve bağırsak kanaması
• Beyin kanaması

İTP tanısı, kan sayımı ve trombosit sayımı ile konulur.

İTP tedavisi, trombosit sayısının yükseltilmesi ve kanama riskinin azaltılmasına yöneliktir. Tedavi seçenekleri arasında:

• Kortikosteroidler
• İmmünglobulin tedavisi
• Trombosit transfüzyonu
• Dalak çıkarma ameliyatı

İTP tedavisi genellikle başarılıdır. Ancak, bazı hastalarda hastalık tekrarlayabilir.